فرهنگ غنی ایران‌زمین، پر از زیبایی و شگفتی است که چشم هر مخاطبی را به سوی خود جلب می‌کند. در این میان، شهر اصفهان نمونه بی‌نظیری از هنر و تمدن این سرزمین است که از معماری گرفته تا صنایع دستی در آن خودنمایی می‌کنند و ذوق و هنر مردم این سرزمین را به رخ جهانیان می‌کشد. اگر با هنر مردمان خوش‌ذوق اصفهان آشنا نیستید و این سوال در ذهنتان به‌وجود آمده است که صنایع دستی اصفهان چیست، باید بگوییم که فرهنگ غنی ساکنین اصفهان، صنایع دستی بی‌نظیری را به‌وجود آورده‌اند که هریک داستان دوره‌ای از تاریخ را برایمان بازگو می‌کند و به ما این امکان را می‌دهد تا با مشاهده و درک عمیق این صنایع با ذهن زیبا و دستان هنرمند گذشتگانمان بیشتر آشنا شویم. ذوق و هنر بی‌نظیر اصفهانی‌ها در صنایع دستی مختلفی بازتاب پیدا کرده است که در ادامه مطلب قصد داریم به معرفی آن‌ها بپردازیم، پس با ما همراه باشید.
صنایع دستی چیست؟
قبل از به پاسخ این سوال که صنایع دستی اصفهان چیست، قصد داریم کمی درباره مفهوم صنایع دستی صحبت کنیم. اگر بخواهیم از فرهنگ، هنر و تمدن یک سرزمین اطلاعات بدست بیاوریم، بهترین راه، شناخت و مطالعه صنایع دستی آن است. چراکه این لوازم طی قرون مختلف و با استفاده از روش‌های سنتی و مواد اولیه بومی ساخته شده و به ما ارث رسیده است. این صنایع شامل اقلام منحصربه‌فردی است که در یک محیط جغرافیایی تهیه می‌شود و مصرفی تزیینی و کاربردی دارد. صنایع دستی از آن جهت که روش تهیه و ساخت آن طی قرن‌های متمادی از نسلی به نسل دیگر منتقل شده، دارای ارزش و اهمیت است.
هریک از لوازم و ابزارهایی که جزو صنایع دستی یک شهر به‌حساب می‌آید، داستانی نهفته در دل خود دارد؛ بنابراین هر کشوری با ارج نهادن به این صنایع و توجه ویژه به آن می‌تواند بخشی از شکل‌گیری تمدن خود را برای افراد دیگر در سراسر جهان بازگو کند. اغلب لوازمی که امروزه ما به‌عنوان صنایع دستی می‌شناسیم و جنبه تزیینی دارد، در گذشته به‌عنوان بخشی از وسایل و ابزار افراد در زندگی روزمره‌شان بوده است، از این‌رو این وسایل یک راه عالی برای نشان‌دادن هوش، خلاقیت و تلاش گذشتگان ما به‌حساب می‌آید.
تاریخچه صنایع دستی اصفهان
اصفهان از لحاظ فرهنگ و هنر در ایران و حتی جهان یک شهر غنی به‌حساب می‌آید که مردمان خوش ذوقش، هنرهای بسیاری را ابداع کرده یا پرورش داده‌اند. شهر اصفهان از لحاظ تاریخی دارای قدمت طولانی است، اما اوج رونق صنعت و هنر در این شهر به دوران صفویه باز می‌گردد. در این دوران، اصفهان به‌عنوان پایتخت حکومت صفوی انتخاب شده بود. شاهان صفوی علاقه بسیاری به هنر، معماری و صنایع دستی داشتند که موجب شد این شهر به پیشرفت حیرت انگیزی در این زمینه دست یابد. بسیاری از صنایع دستی اصفهان که اکنون به نسل ما منتقل شده است، در این دوران توسعه یافت و به بلوغ رسید، زیرا حکمرانان صفوی به دلیل عشق به هنر با سفارش ساخت مساجد، ساختمان‌ها و اشیا تزیینی به رشد و ترویج آن‌ها کمک کردند.
بعد از دوران صفویه و روی کار آمدن سلسله قاجار، صنایع دستی اصفهان همچنان به رشد و توسعه خود ادامه داد. حاکمان قاجار هم مانند پادشاهان صفوی به هنر علاقه‌مند بودند و از آن حمایت می‌کردند. آن‌ها آثار مختلف هنری و صنایع دستی را به هنرمندان اصفهانی سفارش می‌دادند که امروزه اغلب آن‌ها در موزه‌ها به یادگار مانده است.
در دوران معاصر، صنایع دستی اصفهان همچنان بخش مهمی از فرهنگ و میراث ایرانیان است که توجه بسیاری از گردشگران خارجی را به‌سوی خود جلب می‌کند. امروزه هنرمندان و صنعتگران بسیاری همچنان با روش‌های سنتی به تولید صنایع دستی مختلفی که در دکوراسیون و معماری داخلی خانه‌ها کاربرد دارد، می‌پردازند و این هنرها را باوجود سختی‌های بسیار حفظ می‌کنند. صنایع دستی اصفهان به‌عنوان نماد فرهنگ ایرانی و اسلامی به کشورهای مختلفی از جمله ترکیه، چین، هند و بسیاری از کشورهای دیگر منطقه و جهان صادر می‌شود و بخش مهمی از نمایندگی فرهنگی ایران‌زمین را برعهده دارد. از معروف ترین صنایع دستی اصفهان می‌توان به فرش، میناکاری، مینیاتور، مسگری، سفالگری، نساجی، قلم‌زنی، خاتم‌کاری و بسیاری دیگر اشاره کرد که در ادامه مطلب صنایع دستی اصفهان چیست به معرفی آن‌ها می‌پردازیم.
صنایع دستی اصفهان چیست؟
اصفهان، شهر فرهنگی و زیبایی که صنایع دستی بی‌نظیری دارد. کسی نیست که اسم این شهر را بشنود و به یاد بناهای خارق‌العاده و بازار فروش صنایع دستی آن نیفتد. اگر جزو آن دسته از افرادی هستید که با این صنایع آشنایی ندارید و برایتان سوال است که صنایع دستی اصفهان چیست در ادامه مطلب با ما همراه باشید تا برخی از مهم‌ترین آن‌ها را به شما معرفی کنیم:
میناکاری
میناکاری هنری زیبا و منحصربه‌فرد است که سیر تکاملی خود را در ایران‌زمین و علی‌الخصوص شهر اصفهان طی کرده است. در این هنر با استفاده از نقاشی و طراحی، سطوح ظروف سفالی، سرامیکی و شیشه‌ای با نقوش سنتی مزین می‌شوند.
در گذشته میناکاری روی ظروف با استفاده از رنگ‌های طبیعی که از گیاهان و مواد معدنی به‌دست می‌آمد انجام می‌شد، اما امروزه به دلایل گوناگون از جمله کمبود مواد اولیه طبیعی، رنگ اصلی میناکاری که آبی لاجوردی است به‌صورت شیمیایی تهیه می‌شود، بنابراین مراحل تهیه و آماده‌سازی ظروف میناکاری سریع‌تر از گذشته شده است.
بیشتر بخوانید: منبت کاری چیست؟
قلم‌زنی
هنر قلم‌زنی در ایران قدمتی چندین هزار ساله دارد تا جایی که از تپه‌های مارلیک، ظروفی زیبا با نقوشی که با قلم‌زنی به‌وجود آمده، پیدا شده است.
این هنر در شهر اصفهان مورد توجه ویژه‌ای قرار دارد و نسل به نسل میان مردمان این شهر چرخیده و اکنون به دست ما رسیده است. در این صنعت بی‌نظیر، هنرمند با استفاده از یک قلم، طرحی سنتی روی ظروف مسی، نقره، طلا و فلزاتی دیگر ایجاد و ظروفی منحصربه‌فرد و با ارزش خلق می‌کند.
خاتم‌کاری
خاتم‌کاری از آن دست هنرهایی است که به صبر و حوصله زیادی نیاز دارد. مراحل تهیه خاتم با استفاده از مواد اولیه‌ای مانند چوب، استخوان شتر و مفتول به دقت و صبر زیادی محتاج است.
در این صنعت، هنرمند با استفاده از مواد اولیه‌ای که اشاره کردیم لایه‌های نازک رنگی در طرح‌ها و نقوش مختلف می‌سازد و آن‌ها را به‌صورت جعبه یا سایر محصولات به بازار عرضه می‌کند.
فیروزه کوبی
از دیگر هنرهای زیبای اصفهان که علاقه‌مندان زیادی دارد، فیروزه کوبی است. در این هنر از قطعات بسیار ریز سنگ فیروزه برای تزیین ظروف مسی استفاده می‌شود و جلوه بسیار زیبایی به آن می‌بخشد.
هنرمندانی که به فیروزه کوبی مشغول هستند با نهایت دقت دانه‌های سنگ فیروزه را یک به یک روی ظروف می‌چینند و سپس با کشیدن سمباده روی آن اثری خارق‌العاده که چشم‌ها از دیدن زیبایی آن سیر نمی‌شوند، خلق می‌کنند.
گیوه بافی
در ادامه مطلب صنایع دستی اصفهان چیست به معرفی یک هنر دیگر می‌پردازیم. گیوه‌بافی در جای جای ایران‌زمین انجام می‌شود، اما در شهر اصفهان این هنر همچنان مانند گذشته رونق دارد. گیوه پوششی است که برای پیاده‌روی استفاده می‌شود و روش بافتن آن قدمتی بیش از هزار سال در ایران دارد.
در گذشته از نخ‌های سنتی برای بافت گیوه استفاده می‌شد، اما اکنون برای راحتی و سهولت کار، علاوه بر آن‌ها از نخ مکرومه نیز استفاده می‌شود. امروزه بافت گیوه باوجود طراحی‌های زیبا و کاربردی از سوی نسل جدید نیز مورد استقبال زیادی قرار گرفته است.
سرمه دوزی
سرمه‌دوزی از دوخت‌های سنتی این سرزمین است که می‌تواند تک پارچه‌ای ساده را به یک اثر هنری تبدیل کند. در سرمه‌دوزی، هنرمندان با استفاده از رشته‌های بلند سرمه و تکنیک‌های دوخت متنوع، طرح‌های زیبایی روی پارچه ایجاد می‌کنند که ارزش زیادی به آن می‌بخشد.
امروزه این هنر زیبا همچنان از رونق خوبی برخوردار است و انواع رومیزی و روکش‌های پارچه‌ای نفیس با استفاده از این هنر تهیه می‌شود.
ملیله سازی
ملیله سازی یا ملیله‌کاری اصفهان از صنایع منحصربه‌فرد این استان است که علاوه بر قدمت تاریخی، اثر هنری ارزشمندی هم به‌حساب می‌آید.
در هنر ملیله سازی، ظروف بسیار زیبایی با استفاده از مفتول‌های نقره‌ای که از شمش نقره به‌دست می‌آیند ساخته می‌شود. این هنر به دقت و ظرافت زیادی نیاز دارد، ازاین‌رو هنرمندان باید بتوانند با مهارت بالای خود طرح‌های سنتی مانند بته‌جقه را در قالب ظروف مختلف پیاده کنند.
نگارگری و مینیاتور
اصفهان در زمینه نگارگری و مینیاتور مکتب مخصوص به خود را دارد، به‌طور مثال در مینیاتورهای این مکتب، طبیعت بسیار زیبا و پرشکوه به نقش درمی‌آیند، همچنین لباس افراد در این مینیاتورها با ظرافت و دقت بیشتری رسم می‌شوند؛ بنابراین شهر اصفهان را می‌توان یکی از مناطق مهم در رشد و تعالی هنر نگارگری و مینیاتور دانست.
سوزن دوزی
شاید سوزن‌دوزی با نام استان سیستان و بلوچستان گره خورده باشد، اما این هنر در استان اصفهان نیز قدمت بسیاری دارد. مردمان باسلیقه این شهر با استفاده از نخ و سوزن، طرح‌های بی‌نظیری را روی پارچه‌های مختلف پیاده می‌کنند.
این هنر کهن، اکنون نیز مانند گذشته در نقاط مختلف اصفهان توسط هنرمندان بومی که نسل به نسل سوزن‌دوزی را فراگرفته‌اند، انجام می‌شود.
کاشی سازی
اصفهان با کاشی‌کاری‌های زیبایی که در مساجد مختلف شهر به‌کار رفته، معروف است. استادکاران و هنرمندان کاشی‌کار این شهر، دارای سبک مخصوصی هستند که اوج آن را می‌توانید در کاشی‌های هفت رنگ مسجد امام مشاهده کنید.
مردمان خوش ذوق این سرزمین با پختن خاک رس و با کشیدن طرح‌های زیبا روی آن، این تکه از خاک را به اثری ماندگار تبدیل می‌کردند.
مسگری
اگر بپرسید که مهم‌ترین صنایع دستی اصفهان چیست، قطعا مسگری یکی از شاخص‌ترین آن‌ها خواهد بود. این صنعت از هنرهای دستی معروف شهر اصفهان است تا جایی که در این شهر بازار مخصوصی به نام بازار مسگرها وجود دارد.
در این استان، با وجود معادن مس، هنر مسگری از رونق خوبی برخوردار است و انواع ظروف مسی با دستان هنرمندان و صنعتگران اصفهانی ساخته و به بازار عرضه می‌شوند. مسگری در شهر اصفهان قدمت بسیاری دارد، ساخت لوازم کاربردی و تزیینی با این فلز در طول تاریخ موجب شده که این صنعت با فرهنگ مردم اصفهان عجین شود.
سفالگری
قدمت هنر سفالگری در ایران‌زمین به دوران مادها باز می‌گردد که از آن زمان در نقاط مختلف ایران از جمله اصفهان به دلیل نیاز به ظروف آب و غذا و همچنین در دسترس بودن مواد اولیه آن از جمله خاک رس رونق داشته است.
اشیای به‌جامانده از هنر سفالگری نشان می‌دهد که در گذشته علاوه بر ساخت ظروف کاربردی، اشیا تزیینی سفالی بسیاری نیز ساخته می‌شد. امروزه سفال و سرامیک به دلیل استقبال نسل جوان از آن‌ها، محبوبیت زیاد دارد و همچنان کارگاه‌های سفالگری با قدرت به کار خود ادامه می‌دهند.
گچ‌بری
به ایجاد شکل و طرح‌های مختلف با استفاده از گچ، گچ‌بری می‌گویند. هنرمندان گچ کار با مهارت و ذوق بالای خود، طرح‌های ظریفی مثل گل و گیاهان را به شکل زیبایی روی دیوار یا سقف ساختمان‌ها ایجاد می‌کنند.
این هنر در اصفهان که مهد هنر و فرهنگ ایرانی و اسلامی است از قدمتی چند صد ساله برخوردار است تا جایی که هنرمندان ماهر اصفهانی گچ‌بری‌های زیبایی در عمارت‌های مختلفی مثل بروجردی و طباطبایی از خود به یادگار گذاشته‌اند. امروزه نیز این هنر راه خود را به طراحی داخلی منزل باز کرده است و در بسیاری از معماری‌های داخلی و خارجی ساختمان مورد استفاده قرار می‌گیرد.
زری‌بافی
خلق پارچه‌های زیبا با پود‌هایی از طلا، ابریشم و گلابتون را زری‌بافی می‌گویند. این هنر در ایران‌زمین قدمتی چند هزار ساله دارد، به‌طوری که تاریخ نویسان یونانی به وجود پارچه‌های زربفت در تخت جمشید اشاره کرده‌اند.
در اصفهان نیز این هنر با فراز و فرودهای بسیاری روبرو بوده است، اما اوج هنر زری‌بافی به دوران صفویه باز می‌گردد. هنرمندان زری‌باف با استفاده از دستگاه‌های سنتی که با چوب ساخته می‌شوند به تهیه این پارچه‌های زیبا می‌پردازند. امروزه هم هنر زری‌بافی با وجود استادکاران ماهر همچنان در گوشه و کنار این استان انجام می‌شود.
سکمه‌دوزی
یکی از هنرهایی که روی پارچه انجام می‌شود، سکمه‌دوزی است که زیبایی خاصی به آن می‌بخشد. هنرمندان سکمه دوز با استفاده از قیچی، بشکاف و نخ چین در تاروپود پارچه، تغییراتی به‌وجود می‌آورند. آن‌ها با استفاده از ابزارهایی که به آن اشاره کردیم یک پارچه معمولی را به پارچه توری تغییر می‌دهند، سپس با استفاده از نخ‌های رنگی و بخیه‌های مختلف روی آن قسمت از پارچه طرح‌های زیبایی پیاده می‌کنند.
این هنر در شهر اصفهان قدمتی دیرینه دارد تا جایی که آن را می‌توان جزو قدیمی‌ترین صنایع دستی ایران و اصفهان دانست. هنر سکمه‌دوزی امروزه نیز توسط هنرمندان بسیاری نه‌تنها در اصفهان بلکه در نقاط مختلف ایران انجام می‌شود و پارچه‌های زیبایی برای رومیزی، سجاده و روبالشتی تولید می‌شود.
مخمل بافی
یکی از پارچه‌های زیبایی که در گذشته توسط ایرانیان خوش ذوق بافته می‌شد، مخمل است. این پارچه خاص در ابتدا به دلیل زیبایی و لطافت مخمل برای نگهداری از قرآن تهیه می‌شد، اما بعدها استفاده از آن گسترش پیدا کرد و به دوخت پارچه برای لباس‌های مجلسی نیز رسید.
مخمل بافی به‌وسیله یک دستگاه چوبی و با نخ ابریشم انجام می‌شود، متاسفانه امروزه با وجود رشد کارخانه‌های نساجی دیگر اثر چندانی از دوخت سنتی مخمل باقی نمانده است.
قالی‌بافی
هر شهر از ایران که هنر قالی‌بافی در آن رواج دارد، سبک بافندگی و نقشه و طرح مخصوص خود را دارند که اصفهان نیز از این قاعده مستثنا نیست. قدمت قالی‌بافی در این شهر به قرن‌ها پیش می‌رسد تا جایی که بسیاری از فرش‌های بافته شده این استان در موزه‌های معروف دنیا نگهداری می‌شود.
قالی‌های که امروزه در اصفهان بافته می‌شوند نیز همچنان سبک خاص خود را پیروی می‌کنند، به‌طور مثال این فرش‌ها دارای رنگ‌های روشنی هستند و بیشتر از ترکیب رنگ‌های آبی و بژ روشن استفاده می‌کنند. امروزه نیز این قالی‌ها در بسیاری از خانه‌ها و کارگاه‌های قالی‌بافی در نقاط مختلف استان اصفهان بافته می‌شوند.
جمع‌بندی
در این مقاله سعی کردیم به این سوال که صنایع دستی اصفهان چیست، پاسخ دهیم و به معرفی مهم‌ترین آن‌ها بپردازیم. اصفهان به‌عنوان مهد تمدن فرهنگ و هنر ایرانی و اسلامی از لحاظ معماری و صنایع دستی جزو شهرهای برتر، نه‌تنها در ایران بلکه در سراسر جهان به شمار می‌آید. استان اصفهان به دلیل غنای فرهنگی خود دارای صنایع هنری و دستی زیادی است که هرچند بعضی از آن‌ها در طول تاریخ و با روند تغییرات صنعتی از بین رفته‌اند، اما بسیاری از آن‌ها همچنان تولید و به بازار عرضه می‌شوند. برخی از صنایع دستی اصفهان که همچنان از رونق خوبی برخوردار هستند می‌توان به قالی‌بافی، گچ‌بری، مسگری، فیروزه کوبی، خاتم‌کاری، قلم‌زنی و میناکاری اشاره کرد. این لوازم در کارگاه‌های بزرگ این شهر تولید و در بازارهای و سایت‌های آنلاین به توریست‌ها و هنردوستان ایرانی عرضه می‌شود.
سوالات متداول
- صنایع دستی اصفهان را از کجا بخرم؟
در گذشته صنایع دستی اصفهان را فقط می‌توانستید در بازارهای محلی و مغازه‌های صنایع دستی اصفهان و سایر شهرهای ایران بخرید. امروزه علاوه بر روش‌های قبل از طریق آنلاین هم می‌توانید به بهترین صنایع دستی اصفهان دسترسی داشته باشید.
- اهمیت صنایع دستی اصفهان چیست؟
صنایع دستی اصفهان بخش مهمی از فرهنگ و میراث معنوی ایران‌زمین به‌حساب می‌آید که به‌دست ما رسیده است. این لوازم مهارت و خلاقیت صنعتگران ایرانی طی قرن‌های گذشته را به نمایش می‌گذارند.
- صنایع دستی اصفهان چگونه ساخته می‌شود؟
صنایع دستی اصفهان با روش‌ها و تکنیک‌های سنتی ساخته می‌شود که نسل به نسل به افراد منتقل شده است. ذات صنایع دستی استفاده از مواد اولیه بومی است که در صنایع هنری و دستی اصفهان نیز دیده می‌شود.
- آیا صنایع دستی اصفهان صادر می‌شود؟
بله؛ صنایع دستی اصفهان به کشورهای مختلف دنیا صادر می‌شود. این لوازم را می‌توانید در فروشگاه‌های تخصصی و خرده‌فروشان آنلاین که محصولات مربوط به صنایع دستی می‌فروشند، پیدا کنید.
سلام. با تشکر از مطلب بسیار مفید سایتتون. خسته نباشید