کشور ایران با تمدن چندین هزار ساله خود دارای صنایع دستی مختلفی است که به شکل خلاقه‌ای و با استفاده از مواد اولیه موجود در طبیعت خلق شده‌اند. در میان شهرهای ایران زمین، یزد به عنوان یکی از مراکز مهم انواع صنایع هنری و دستی به شمار می‌رود که در آن انواع صنایع دستی از جمله منسوجات به بهترین و زیباترین شکل ممکن تهیه می‌شود. امروزه، برخی از صنایع دستی یزد به دلیل تعداد کم استادکاران به خوبی شناخته نشده است، به همین دلیل در این مطلب قصد داریم به سوال صنایع دستی یزد چیست، پاسخ دهیم و برخی از مهم‌ترین هنرهای دستی این شهر را به شما معرفی کنیم، پس تا انتها با ما همراه باشید.
صنایع دستی یزد چیست؟
یزد شهری با قدمت چند هزار ساله است که مردمانی با فرهنگ و هنرمند دارد، ساکنین این شهر از محیط بیابانی و گرم و خشک خود برای خلق معماری و صنایع دستی منحصر به فردی استفاده کرده‌اند. در ادامه مطلب و در پاسخ به سوال صنایع دستی یزد چیست قصد داریم به معرفی تک تک این هنرها بپردازیم تا بیشتر با آن‌ها آشنا شوید.
قالی بافی
قالی بافی در شهر یزد پیشینه‌ای طولانی دارد که قدمت آن به قرن‌ها پیش باز می‌گردد و بخشی از هنر غنی ایران زمین به حساب می‌آید، قالی‌های بافته شده در یزد به دلیل طرح‌های پیچیده، رنگ‌های زنده و وجود فرش‌بافان ماهر شهرت جهانی دارد. فرایند قالی بافی در این شهر از طراحی نقوشی با الهام از فرهنگ، تاریخ و طبیعت ایرانی شروع شده و با استفاده از پشم مرغوب یا ابریشم که با رنگ‌های طبیعی و مصنوعی رنگ آمیزی می‌شوند، ادامه می‌یابد و با بافت یک قالی زیبا توسط هنرمندان یزدی به اتمام می‌رسد.
زیلو بافی
یکی از صنایع دستی ایران که در شهرهای مختلفی از جمله یزد وجود دارد، زیلو بافی است. در گذشته زیلو به عنوان زیراندازی ارزان مورد استفاده قرار می‌گرفت، در هنر زیلو بافی از الیاف طبیعی مانند پشم گوسفند برای بافت طرح‌ها و الگوهای مختلفی استفاده می‌شود. برای بافت زیلو در ابتدا باید الگویی طرح شود، سپس الیاف مورد نظر در دار زیلو که ساده‌تر از دار قالی است قرار می‌گیرد و توسط بافنده‌ای ماهر بافته می‌شود. امروزه بافت زیلو در شهر یزد همچنان رونق دارد و علاقه‌مندان می‌توانند کارگاه‌های زیلو بافی را در نقاط مختلف این شهر پیدا کنند.
مقاله مرتبط: صنایع دستی تهران چیست؟
دارایی بافی
دارایی بافی یکی از هنرهایی است که به طور خاص در یزد رواج دارد. در این هنر، پارچه‌ای با تار و پودهایی از نخ و ابریشم بافته می‌شود و از آن به عنوان رومیزی، روبالشی، ملحفه و به عنوان پارچه تزئینی در دکوراسیون منزل استفاده می‌کنند. شاید جالب باشد که بدانید در قدیم به دلیل استفاده از ابریشم و رنگرزی طبیعی که به قیمت بالای این پارچه منجر می‌شد، فقط افراد ثروتمند می‌توانستند آن را خریداری کنند، به همین علت این پارچه دارایی نام‌گذاری شده است. این هنر زیبا امروزه نیز در کارگاه‌های مختلفی در شهر یزد بافته می‌شود و در دسترس هنردوستان قرار دارد.
ترمه
ترمه یکی از صنایع دستی نفیس ایران به حساب می‌آید که خواستگاه آن شهر یزد و کرمان است. این پارچه بسیار ارزشمند از الیاف ابریشم و رنگ‌های طبیعی با طرح‌های بته جقه، گل شاه عباسی، بته سروی و طرح‌های سنتی دیگر بافته می‌شود. پارچه ترمه در یزد با فرهنگ این شهر آمیخته شده، چنان که از زمان‌های گذشته از این پارچه در آیین‌ها و مراسمهای مختلف استفاده شده است. اکنون نیز ترمه بافی در شهر یزد همچون گذشته رونق دارد و ترمه‌هایی با کیفیت بالا و طرح‌های خلاقانه در بازارهای سنتی این شهر یافته می‌شود.
زری بافی
در ادامه مطلب صنایع دستی یزد چیست به معرفی یک هنر دیگر می‌پردازیم، زری بافی به بافت پارچه‌هایی با تار ابریشم و پودهایی از طلا یا نقره در طرح‌های پیچیده‌ای گفته می‌شود. هنرمندان زری باف از نخ گلابتون که رشته‌ای سیمی است و داخل آن نخ ابریشم و روی آن لایه‌ای از طلا کشیده شده استفاده می‌کنند. آن‌ها این الیاف را داخل دستگاه سنتی زری بافی یا دستگاه ژاکارد قرار می‌دهند و پارچه‌ای زیبا و با ارزش می‌بافند. یکی از شهرهایی که زری بافی در آن از ابتدا شکل گرفته شهر یزد است و همچنان نه مانند گذشته اما کم و بیش در جای جای این شهر پارچه‌های زربفت بافته می‌شود.
بیشتر بخوانید: صنایع دستی اصفهان چیست؟
شمد یزدی
شمد پارچه خنکی است که با استفاده از الیاف نخ پنبه یا ابریشم طبیعی یا مصنوعی بافته می‌شود و در شهرهای کویری به‌خصوص یزد کاربرد فراوانی دارد، یزدی‌ها از این پارچه خنک به عنوان رواندازی برای شب‌های گرم تابستان استفاده می‌کنند. شمدی که با روش سنتی تولید شود با طرح ساده، چهارخانه و با کیفیت بالای خود شناخته می‌شود، به طوری که تفاوت آن با بافت صنعتی کاملاً محسوس است. امروزه به دلیل تولید این پارچه‌ها در کارخانه، بافت سنتی آن کاهش یافته است، اما همچنان در گوشه و کنار یزد بافنده‌های خوش ذوقی هستند که به بافت دستی شمد ادامه می‌دهند.
سفال سرامیک
سفال، هنری است که با هنر و فرهنگ ایران زمین آمیخته شده است، استان یزد و به‌خصوص شهر میبد یکی از خواستگا‌ه‌های اصلی سفالگری در ایران به حساب می‌آیند. قدمت سفالگری در این شهرها به هزاران سال پیش باز می‌گردد، به طوری که این شغل به بسیاری از مردمان شهر میبد از اجدادشان به ارث رسیده است. طرح‌ها و نقوش به کار رفته در صنعت سفالگری استان یزد کاملاً منحصر به فرد و خاص است، به همین دلیل محبوبیت فراوانی در میان علاقه‌مندان به این هنر دارد.
گیوه بافی
در ادامه مطلب صنایع دستی یزد چیست به معرفی گیوه بافی می‌پردازیم. شهرهای گرم و خشک به لباس‌ها و پاپوش‌هایی مطابق با محیط و آب‌وهوای مخصوص به خود نیازمند هستند، یکی از این پاپوش‌ها گیوه است که در شهرهای مختلف استان یزد از جمله تفت، مهریز و میبد بافته می‌شود. بافنده‌های گیوه برای تهیه آن از مواد اولیه‌ای از جمله نخ تابیده شده، چرم، پارچه نخی و میخ استفاده می‌کنند و در دو مرحله تخت کشی و رویه بافی آن را می‌بافند. این هنر اکنون نیز در شهر یزد رواج دارد و گردشگران بسیاری گیوه را به عنوان یک سوغاتی ارزشمند از شهر یزد با خود به یادگار می‌برند.
کاشی
اگر می‌خواهید به اوج هنر کاشی کاری در ایران پی ببرید باید به مسجد جامع یزد نگاهی بیندازید، این مسجد نشان می‌دهد که این هنر از قدیم الایام در استان یزد به بهترین شکل و توسط هنرمندان ماهری انجام شده است. آن‌ها با پختن گل و رنگ و لعاب زدن به آن، کاشی و سرامیک‌های زیبایی خلق می‌کردند که در مکان‌های مذهبی یا خانه‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گرفت. شاید برایتان جالب باشد که بگوییم امروزه نیز یزد یکی از قطب‌های تولید کاشی و سرامیک در ایران به حساب می‌آید که محصولات آن به نقاط مختلف دنیا صادر می‌شود.
قلم زنی
در هنر قلم زنی، نقوش زیبایی با استفاده از ضربه زدن به قلم روی فلزات ایجاد می‌شود. قلم زنی هنر اصیل ایرانی بوده که هرچند شهر اصفهان خواستگاه اصلی آن تلقی می‌شود، اما در شهرهای دیگری همچون یزد نیز رواج داشته است. هنر قلم زنی در سبک‌های مختلفی مانند ریزه کاری، برجسته کاری، تکنیک عکس و تکنیک مشبک انجام می‌شود که انواع آن در بازارهای سنتی شهر یزد و توسط هنرمندان خوش ذوق این شهر به فروش می‌رسد.
دندانی بافی
دندان بافی هنر قدیمی بافت پارچه بوده که حتی ابن خلدون در کتاب خود به آن اشاره کرده است. این پارچه که در گذشته بیشتر به عنوان لباس زرتشتیان یزد مورد استفاده قرار می‌گرفت با استفاده از گره‌های کوچک در طرح‌های مختلفی مثل گل‌های کوچک و ستاره با الیافی مانند پشم تولید می‌شود. در هنر دندان بافی پارچه‌های مختلفی برای روسری یا چارقد بافته می‌شود که در مراسمهای مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد.
بیشتر بخوانید: کاخن چیست؟ معرفی کامل ساز کاخن
نمدمالی
نمد به عنوان زیراندازی نرم و در دسترس در مناطق مختلف ایران از جمله یزد تهیه می‌شود. این هنر که در برخی از شهرهای استان یزد مانند ابرکوه دارای قدمتی چند صد ساله است با استفاده از پشم گوسفند و از طریق فرایندهایی مانند ایجاد فشار، رطوبت و حرارت تهیه می‌شود. در این فرایند الیاف پشمی داخل یکدیگر فرو می‌روند و یک زیرانداز نمدی، شکل می‌گیرد. امروزه هنر نمد مالی همچنان در برخی از شهرهای استان یزد و توسط استادکاران ماهر انجام می‌شود.
شعر بافی
در گذشته هنر نساجی یا پارچه بافی در ایران رونق فراوانی داشته است و شهر یزد از شهرهای مهم در این صنعت به حساب می‌آمد که پارچه‌های مختلفی در آن تهیه می‌شد. یکی از پارچه‌هایی که با استفاده از پشم حیوانات در شهرهای مختلف استان یزد بافته می‌شود، شعر است. این پارچه که در دستگاه مخصوصی و توسط بافنده‌های ماهر بافته می‌شود، اغلب بدون نقش و نگار یا دارای نقوش ساده و راه راه است. امروز شعر بافی با دستگاه‌های سنتی تقریباً در یزد منسوخ شده است و اغلب از دستگاه‌های صنعتی برای ساخت این نوع پارچه استفاده می‌شود.
مخمل بافی
مخمل بافی در زمان‌های گذشته چنان در شهر یزد پر رونق بوده است که این شهر در دوران صفوی به عنوان مرکز بافت پارچه مخمل شناخته می‌شد. در هنر مخمل بافی، هنرمندان با استفاده از الیافی مانند ابریشم یا پنبه، کتان و پشم در دستگاه‌های مخصوصی پارچه‌های مخمل زیبایی می‌بافند. هنر مخمل بافی امروزه نیز در شهر یزد و کارگا‌های مختلفی انجام می‌شود و مانند گذشته همچنان پر رونق است.
پتو بافی
در گذشته یزد یکی از مراکز سنتی پتو بافی در کشور به حساب می‌آمد و کارگاه‌های بسیاری برای بافت پتو در این استان وجود داشت. بافندگان حرفه‌ای پتو از الیاف پنبه‌ای یا پشم برای بافت استفاده می‌کردند و تکه‌هایی در ابعاد کوچک می‌بافتند سپس با مالش تکه‌ها به یکدیگر و تداخل الیاف یک پتو با ابعاد بزرگ‌تر تهیه می‌کردند. امروزه نیز در برخی از کارگاه‌های سنتی همچنان از این روش برای تهیه پتو استفاده می‌شود و علاقه‌مندان مخصوص به خود را دارد.
چادر شب
یزد یکی از شهرهایی است که چادر شب برای استفاده به عنوان روانداز، بقچه و حتی حمل علوفه در آن بافته می‌شود. چادر شب طرح چهارخانه و بسیار ساده‌ای دارد و اغلب در رنگ‌های قرمز و مشکی بافته می‌شود. در گذشته چادر شب با استفاده از الیاف مختلفی مانند پنبه و پشم در دستگاه چادرشب بافی بافته می‌شد، اما امروزه بیشتر از نخ ویسکوز برای تولید این پارچه استفاده می‌شود. چادر شب بافی سنتی نه مانند گذشته اما هنوز هم در نقاط مختلف یزد انجام می‌شود.
کلیک کنید: ساخت کتابخانه خانگی با وسایل دورریختنی و کارتن
احرامی بافی
از زمان‌های دور، تهیه پارچه به روش‌های مختلف در شهرهای ایران از جمله یزد و استان خوزستان رواج داشته، یکی از این پارچه‌ها که بیشتر برای مناسک حج یا به عنوان سجاده کاربرد دارد، پارچه احرامی است که با استفاده از الیاف پشم و پنبه و در دستگاه سنتی پارچه بافی بافته می‌شود. جالب است که بدانید برای بافت این پارچه اغلب هیچ الگو و طرح خاصی وجود ندارد و تمامی نقشه‌ها از ذهن خلاق بافنده نشأت می‌گیرد. امروزه با وجود صنعتی شدن تولید پارچه همچنان استادکارانی ماهر به بافت پارچه احرامی در شهرهای مختلف یزد ادامه می‌دهند.
دستمال یزدی
مطمئناً در پاسخ به سوال صنایع دستی یزد چیست، بسیاری از افراد از دستمال یزدی نام می‌برند، این دستمال در ایران آن‌قدر معروف است که کمتر کسی وجود دارد با آن آشنایی نداشته باشد. این دستمال جزو منسوجات و صنایع دستی اصیل یزد به حساب می‌آید و با استفاده از نخ ابریشمی که با رنگ‌های طبیعی رنگ‌آمیزی شده است در ابعاد کوچک بافته می‌شود. لازم به ذکر است که امروزه این دستمال را با استفاده از ابریشم مصنوعی می‌بافند و همچنان تولید آن مانند گذشته در شهر یزد رواج دارد.
حصیر بافی
ذات صنایع دستی استفاده خلاقانه از مواد اولیه‌ای است که در طبیعت وجود دارد. در حصیر بافی با استفاده از شاخ و برگ درختان بومی هر منطقه مانند خرما و بید، حصیرهای زیبایی برای مصارف مختلف از جمله زیرانداز یا سفره بافته می‌شود. یزد به عنوان یک استان کویری که در برخی از شهرهای آن مانند بافق و اردکان نخلستان‌های فراوانی وجود دارد، یکی از مراکز حصیربافی به حساب می‌آید. در این شهرها مردان و زنان بسیاری در کنار شغل اصلی خود که کشاورزی است به بافت حصیر نیز مشغول هستند و همچنان این هنر را زنده نگه داشته‌اند.
روفرشی
رونق صنعت منسوجات در یزد فقط شامل بافت انواع پارچه نمی‌شود، بلکه تولید انواع فرش و روفروشی نیز در این شهر رونق دارد. روفرشی یزدی با طرح‌های خاص و سنتی و ضخامت عالی خود یکی از صنایع دستی معروف یزد است که طرفداران بسیاری دارد. تنوع روفرشی یزدی بسیار گسترده بوده و با الیاف مختلفی از جمله ابریشم و نخ پنبه بافته می‌شود، هر چند که امروزه از روش بافت سنتی خود فاصله گرفته و بیشتر به شکل صنعتی تولید می‌شود، اما همچنان از کیفیت بالایی برخوردار است.
مسگری
ایران یکی از کشورهایی است که به دلیل دارا بودن معدن مس از قدمتی هزاران ساله در استفاده از این فلز کاربردی برخوردار است. یکی از شهرهای پررونق صنعت مسگری، یزد است که بازار مسگرهای آن قدمتی ۶۰۰ ساله دارد. هنرمندان مسگر در یزد با استفاده از فلز مس، وسایل مختلفی مانند ظروف آشپزخانه، ادوات کشاورزی، ظروف تزئینی و بسیاری دیگر از لوازم را با مهارت کامل می‌سازند و به مشتریان خوش ذوق خود ارائه می‌دهند.
جمع بندی
شهر زیبا و کویری یزد که در مرکز ایران واقع شده است از لحاظ هنر و فرهنگ یکی از مهم‌ترین شهرهای ایران به حساب می‌آید. مردمان این شهر اجازه نداده‌اند که محیط کویری و خشک آن، ذوق و خلاقیتشان را از بین ببرد، بلکه از این محیط برای ایجاد هنرهای زیبایی استفاده کرده‌اند. در این مطلب کوشیدیم شما را با برخی از مهم‌ترین صنایع دستی یزد آشنا کنیم و به این سوال که صنایع دستی یزد چیست پاسخ کاملی ارائه دهیم. صنایع دستی یزد طیف وسیعی از هنرها را در بر می‌گیرد و شامل منسوجات مختلف مثل روفرشی، حصیربافی، دستمال یزدی، احرامی بافی، چادر شب، پتو بافی، مخمل بافی، شعر بافی، نمد مالی و دندانی بافی است. علاوه بر این یزد به عنوان شهری که صنایعی مانند مسگری، قلم زنی، کاشی کاری و قالی بافی در آن رواج دارد نیز شناخته می‌شود.
شاید به مطالعه این مقاله علاقه داشته باشید: منبت کاری چیست؟
سوالات متداول
- صنایع دستی یزد را از کجا بخرم؟
یزد دارای مغازه‌های صنایع دستی و بازارهای سنتی است که می‌توانید طیف گسترده‌ای از صنایع دستی اصیل یزد را در آن‌ها بیابید. علاوه بر این، بسیاری از صنعتگران محلی فروشگاه‌های آنلاین دارند که می‌توانید مستقیماً آثار آن‌ها خریداری کنید.
- آیا صنایع دستی یزد ارزشمند و کلکسیونی محسوب می‌شود؟
بله، صنایع دستی یزد هم در ایران و هم در سطح بین‌المللی از ارزش و اعتبار بالایی برخوردار است. صنایع دستی یزد با طرح‌های منحصر به فرد و مواد اولیه طبیعی در میان مجموعه‌داران و علاقه‌مندان به هنر و حفظ هنرهای سنتی و صنایع دستی جایگاه ویژه‌ای دارد.
- آیا مکانی برای آموزش صنایع دستی یزد وجود دارد؟
اگر به انواع صنایع دستی علاقه دارید و می‌خواهید ساخت آن را بیاموزید، فرصت‌هایی در دسترس شما قرار دارد. به طور مثال، بسیاری از صنعتگران و مراکز صنایع دستی محلی، کارگاه‌ها و کلاس‌هایی را برگزار می‌کنند که در آن به علاقه‌مندان، فنون و مهارت‌های مربوط به صنایع دستی مانند ترمه بافی، قلم زنی و ساخت سفال را آموزش می‌دهند.
دیدگاهتان را بنویسید