ساز کاخن یا کاخون (Cajón) یکی از زیباترین و خوش‌آهنگ‌ترین سازهای کوبهای است که گرچه از موسیقی کشورهای لاتین سرچشمه گرفته، اما در ایران نیز طرفداران بسیاری پیدا کرده است. اگر طرفدار سبک‌های معاصر فلامنکو یا جاز باشید، حتماً صدای هیجان‌انگیز این ساز را شنیده‌اید؛ اما کاخن چیست؟ از کجا آمده و چگونه ساخته می‌شود؟ چند نوع کاخن در صنعت موسیقی وجود دارد؟ در ادامه با ما همراه باشید تا با پاسخ این پرسش‌ها آشنا شوید.
کاخن انواع مختلفی دارد و گاه با لوازم جانبی مختلف نواخته می‌شود. وزن کم و حجم کوچک ساز و همین‌طور ساده بودن آن باعث شده تا کاخن علاوه بر استودیو و اجرای روی استیج، برای اجرای خیابانی نیز مناسب باشد. نوازنده روی ساز می‌نشیند و با ضربات انگشت و کف دست روی سطح جلویی یا به اصطلاح تاپا (Tapa)، موسیقی گوش‌نوازی خلق می‌کند. البته این ساز را می‌توان با ابزارهایی همچون مَلِت، استیک و براش نیز به صدا درآورد.
حجم کم باعث شده است که کاخن برای استفاده خیابانی بسیار مناسب باشد.
تاریخچه کاخن
پیش از پرداختن به تاریخچه کاخن بهتر است با معنی لغوی آن آشنا شویم. کاخن در زبان اسپانیایی به معنی جعبه یا صندوقچه است که کاملاً با ظاهر مکعب شکل ساز همخوانی دارد. کاخن از اواخر قرن ۱۹ میلادی شهرت فراوانی در دنیا پیدا کرد اما پیدایش آن به قرن ۱۸ برمی‌گردد؛ یعنی زمانی که بردگان آفریقایی (آفرو-پروییها) از نواختن درام محروم شدند و به ناچار جایگزین دیگری برای آن پیدا کردند.
شاید جالب باشد بدانید نخستین کاخنها جعبه‌های میوه ساده‌ای بودند که بردگان آفریقایی با ضربه زدن به آن‌ها به اجرای موسیقی می‌پرداختند. باکس چوبی ظریف و زیبایی که ما امروزه شاهد آن هستیم در واقع شکل توسعه‌یافته همان جعبه‌های میوه است که اولین بار توسط یک گیتاریست مشهور به نام پاکو د لوسیا (Paco de Lucia) و پس از شرکت در یک مهمانی در شهر لیما به کشورهای اروپایی معرفی شد. کاخن سال ۲۰۰۱ رسماً در فهرست میراث ملی پرو قرار گرفت.
ساز کاخن رسما در سال ۲۰۰۱ در فهرست میراث ملی پرو قرار گرفت.
کلیک کنید: بهترین پیانوی دیجیتال مخصوص مبتدیان و حرفه‌ای‌ها
ساز کاخن در موسیقی معاصر
کاخون در اوایل قرن ۲۱ به طور گسترده در موسیقی ساحلی پرو، مثل تاندرو (Tondero)، زاماکوئکا (Zamacueca) و والس (Waltz) و همچنین سبک‌های خاصی از رومبای مدرن کوبایی و فلامنکو مدرن اسپانیایی شنیده می‌شد. این ساز امروزه اکثراً با همراهی گیتار آکوستیک سولو یا پیانو نواخته می‌شود و محبوبیت آن در موسیقی بلوز، پاپ، راک، فانک، جاز و حتی موسیقی جهانی در حال افزایش است. هنرمندان اغلب در اجراهای مینیمالیستی استفاده از کاخن به عنوان باس درام را به سوار کردن کیت کامل درام ترجیح می‌دهند و شاید همین دلیل محبوبیت این ساز کوبهای در باندهای موسیقی باشد.
ساختار ساز کاخن
حال که فهمیدیم کاخن چیست، بد نیست با اجزای تشکیل‌دهنده و ساختار ساز کاخن نیز آشنا شویم. کاخون شبیه یک مکعب مستطیل معمولاً با ابعاد ۴۸ در ۳۰ در ۳۰ سانتیمتر است که تمام وجوه آن اغلب از چوب درختان گیلاس، ماهون، افرا، کاج، صنوبر و سایر چوب‌های مرغوب ساخته می‌شود. یک تخته سه لایه نازک سطح ضربه خورنده یا تاپا و پنج تخته چوب نازک با ضخامت ۱.۳ الی ۲ سانتیمتر، سطوح دیگر را تشکیل می‌دهند. جالب آنکه قسمت بالایی تاپا تنها در برخی نقاط به دیواره چسبیده تا حین ضربه، صدای خاص و گِز مانندی از آن تولید شود. یک حفره کوچک موسوم به حفره صدا (Sound Hole) نیز روی تاپا تعبیه می‌شود.
تمام فاکتورهایی که تا اینجا به آن‌ها اشاره کردیم اعم از ارتفاع، حجم، شکل، جنس، ضخامت چوب و حتی اندازه و محل قرارگیری حفره نقش تعیینکننده‌ای در صدای تولیدشده توسط کاخون دارند. مدل دیگری از ساز وجود دارد که در آن تاپا با پیچ به بدنه متصل شده و پشت آن چند رشته سیم با فاصله از یکدیگر قرار گرفته‌اند. بدین ترتیب پس از هر بار ضربه زدن به چوب و ارتعاش آن، زنجیرها و سیم‌ها نیز به لرزش درمی‌آیند و صدای زنگ‌داری تولید می‌کنند.
علاوه بر این، وسایل جانبی متعددی را می‌توان روی ساز نصب کرد. شیکر و براش از جمله این اکسسوریها هستند که برای تولید جنس صدای متفاوت به کار می‌روند. همچنین می‌توان از پدال برای نواختن کاخن استفاده کرد تا دست آزاد باشد. اگر قصد خرید این ساز را دارید حتماً کیف آن را نیز تهیه کنید تا جابجایی آن راحت‌تر شود.
اغلب در ساختار کاخون از چوب درختان گیلاس، ماهون، افرا، کاج، صنوبر و سایر چوب‌های مرغوب استفاده می‌شود.
برای مطالعه بیشتر: همه چیز درباره گیتار آکوستیک و تفاوت آن با گیتار الکتریک
انواع کاخن
شاید جالب باشد بدانید که هر کشور بسته به استایل و سبک موسیقی خود یک نوع متفاوت از کاخن را ابداع کرده است؛ بنابراین تعداد انواع کاخن در جهان ممکن است به ده‌ها و شاید صدها مدل مختلف برسد. ما در این بخش نسخه‌هایی را معرفی می‌کنیم که محبوبیت بیشتری دارند و در دسته‌بندی بزرگ‌تری قرار می‌گیرند.
کاخن پرویی
همان‌طور که در مقدمه به آن اشاره کردیم، پرو زادگاه اصلی ساز کاخن است. در این مدل خبری از زنجیر یا سیم گیتار نیست، لذا صدایی که از آن بیرون می‌آید اصیل‌تر است. حفره صدا روی تاپا قرار دارد و صفحه اصلی بیشتر به بدنه متصل شده است.
کاخن فلامنکو
کاخن فلامنکو به لحاظ ظاهری فرق چندانی با مدل‌های دیگر ندارد اما چند سیم گیتار درون آن نصب شده که به تاپا متصل هستند و با هر بار ارتعاش آن به لرزه درمی‌آیند. صدای ایجاد شده توسط این ساز تناسب بیشتری با سبک موسیقی فلامنکو دارد.
صدای ایجاد شده توسط این کاخن با سبک موسیقی فلامنکو متناسب است.
کاخن اسنر
کاخن اسنر که امروزه با نام کاخن مدرن نیز شناخته می‌شود، شباهت زیادی با مدل فلامنکو دارد؛ با این تفاوت که در آن به جای چند سیم گیتار، از یک رشته سیم استفاده شده است. صدای ایجاد شده توسط کاخن اسنر زنگ‌دارتر و در نتیجه زنده‌تر به گوش می‌رسد.
کاخن کوبایی
کاخن کوبایی بر خلاف مدل‌های دیگر از پنج وجه تشکیل شده و شبیه طبل کونگا نواخته می‌شود. در این مدل نیز خبری از سیم گیتار و رشته سیم نیست اما اگر بخواهیم آن را با مدل پرویی مقایسه کنیم، باید بگوییم که صدای بازتری دارد. اگر به موسیقی آفریقایی-کوبایی گوش داده باشید حتماً صدای این کاخن را شنیده‌اید.
کاخن کوبایی شبیه ساز کونگا نواخته می‌شود.
سخن آخر
در این مطلب شما را با تاریخچه، اجزای تشکیل‌دهنده و انواع کاخن آشنا کردیم. حال اگر از شما بپرسند کاخن چیست به راحتی می‌توانید درباره آن صحبت کنید. ساز کاخون اخیراً در ایران نیز طرفداران بسیاری پیدا کرده و اگر به فروشگاه‌های بزرگ موسیقی سر بزنید، حتماً مدل‌های مختلف آن را پیدا خواهید کرد. قیمت این ساز خوش‌صدا در بازار بسته به فاکتورهای مختلف مثل اندازه، مدل، جنس و غیره بین ۶۰۰ هزار تا ۲۱ میلیون تومان است.
شاید مطالعه این مقاله برای شما جالب باشد: ویولن آکوستیک چیست و چه فرقی با ویولون الکتریک دارد؟
سوالات متداول
- ساز کاخن سیمی است یا کوبهای؟
ساز کاخن در اصل یک ساز کوبهای به حساب می‌آید، اما در مدل‌های جدید آن از چند رشته سیم هم استفاده شده است.
- در هنگام خرید کاخن به چه نکاتی باید توجه کرد؟
اگر تصمیم قطعی در خرید کاخن دارید، به دنبال مدلی باشید که از استحکام کافی برخوردار بوده، وزن شما را تحمل کند و هنگام نوازندگی، لیز نخورد.
- قیمت ساز کاخن چند است؟
بسته به شرکت سازنده، اندازه، مدل، جنس چوب و … قیمت ساز کاخن بین ۶۰۰ هزار الی ۲۱ میلیون تومان تعریف می‌شود.
دیدگاهتان را بنویسید