به احتمال زیاد وسایلی را که به کمک الیاف گیاهی به هم بافته شده ساخته شده‌اند را قبلاً دیده‌اید. این کار به عنوان حصیر بافی شناخته می‌شود و از صنایع هنری و دستی در ایران به حساب می‌آید. بافندگانِ آن با استفاده از رنگ‌های مختلف جلوه هنری این محصولات را چندین برابر می‌کنند. در ایجاد انواع محصولاتی که با کمک حصیر بافی تولید می‌شوند، تنها داشتن هنر کافی نیست؛ بلکه نیاز به قدرت دست نیز خواهید داشت تا بتوانید کارهایی همچون آموزش بافت سفره حصیری را پشت سر گذاشته و محصولاتی مثل سبد، زیر بشقابی و غیره را با زیبایی تمام خلق کنید. ناگفته نماند که چند ابزار ساده دستی نیز در این فرآیند استفاده می‌شوند که کار بافت الیاف را راحت‌تر می‌سازد.
هنر زیبای حصیر بافی در کشورهای بسیاری از زمان‌های قدیم رواج داشت که این مسئله شامل کشور ایران نیز می‌شود و از شمال تا جنوب کشور به این کار مشغول هستند تا بخشی از مخارج خود را با استفاده از آن، به عنوان یک شغل اصلی یا به صورت کاری پاره وقت برای اوقات فراغت، تأمین کنند. در ادامه این مطلب به بررسی بیشتر هنر حصیر بافی برای آموزش بافت سفره حصیری خواهیم پرداخت تا اطلاعات کامل‌تری از آن به دست آورید.
بررسی پیشینه حصیر بافی
همان‌طور که گفتیم این هنر تنها مخصوص به کشور ایران نیست و در کشورهای آفریقایی و حتی برخی دیگر از کشورهای دیگر در آسیا نظیر چین، عراق، کره، اندونزی، تایلند و غیره نیز به کار می‌آید. در کشور ایران اما می‌توان نمونه‌های آن را از شمال تا جنوب کشور مشاهده کرد که با به کار بردن انواع رنگ‌ها در الیاف گیاهی برای آموزش بافت سفره حصیری و تولید، جلوه جدید و چشم‌نوازی به آن می‌بخشند. این حرفه که قدمت آن نسبت به صنعت نساجی بیشتر است، در ایران تنها مربوط به ساخت انواع زیراندازه‌ها نمی‌شود و برای هر گونه نیازی مثل ظروف نیز کاربرد دارد که امروزه در کنار استفاده از آن‌ها به عنوان وسایل خانه، به عنوان وسایل تزئینی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در کشور ایران اما می‌توان نمونه‌های آن را از شمال تا جنوب کشور مشاهده کرد
دسته‌بندی‌های برای حصیر بافی
با توجه به اینکه مواد اولیه در بافت حصیر بافی با یکدیگر متفاوت است، می‌توان آن‌ها را به دسته‌های زیر تقسیم کرد:
بیشتر بخوانید:هدیه منزل جدید
ترکه بافی: برای این روش از شاخه درخت بید استفاده می‌کنند که برای ایجاد انعطاف به دلیل خشک و سخت بودن، آن را در آب جوش قرار می‌دهند. شیوه بافت به این صورت است که چهار ترکه کنار هم و چهار ترکه به شکل متقاطع روبه‌رو قرار گرفته و بافت یکی زیر و یکی رو شروع می‌شود.
مواد اولیه در بافت حصیر بافی با یکدیگر متفاوت است
بامبو بافی: بیشتر در استان گیلان از این روش استفاده می‌شود؛ چرا که در دامنه کوه، حاشیه رودخانه و مرداب و به طور کل نواحی مرطوب رشد می‌کنند. رنگ مرغوب برای بامبو به شکل طلایی مایل به سفید و برای نمونه‌های سبز نشان‌دهنده خشک نشدن گیاه است.
مروار بافی: مروار چوب ترکه در نواحی تهران، مراغه و ملایر، برای حصیر بافی کاربرد دارد که با جدا کردن برگ و اضافات آن و تقسیم و جوشاندن چوب، پس از جدا کردن لایه اولیه و خشک به صورت کامل، برای بافت استفاده می‌شود.
کپو بافی: از کپو بافی در استان خوزستان و دزفول بیشتر استفاده می‌کنند و برگ روشن و تازه خرما را به کار می‌برند. این برگ‌ها برای خشک و آماده شدن در معرض نور آفتاب قرار گرفته تا شفاف شوند و سپس برای انعطاف و بافت راحت، در آب آن‌ها را خیس می‌کنند.
چم بافی: این نوع از بافت در روستاهای مراغه رواج داشته که گیاه چم یا موسن را در حصیر بافی به کار می‌برند. این نوع از حصیر بافی روندی مانند ترکه بافی را طی می‌کند اما ظرافت ترکه بافی را نخواهد داشت.
از کپو بافی در استان خوزستان و دزفول بیشتر استفاده می‌کنند و برگ روشن و تازه خرما را به کار می‌برند
بافت حصیر در شمال و جنوب کشور
از آن جهت حرفه حصیر بافی در شمال و جنوب کشور رواج داشته که مواد اولیه آن به راحتی در دسترس بوده و رشد راحتی در این مناطق دارد و از طرفی مواد اولیه آن ارزان است و هر شخصی می‌تواند با هزینه اندک در این زمینه شروع به کار کند. در شمال کشور به طور معمول برای ساخت و آموزش بافت سفره حصیری یا ظروف، از ساقه‌های برنج یا نی مردابی استفاده می‌شود که پس از خشک شدن در زیر نور و گرمای آفتاب، آماده و در دسترس برای افراد است. چند نمونه از الیاف طبیعی گیاهی که در این منطقه برای حصیر بافی به کار می‌آید را در ادامه معرفی کردیم:
بیشتر بخوانید:فرش ۹ متری چند در چند است؟
- کلوش یا ساقه برنج از گیاهانی است که پس از برداشت محصول می‌توان از آن در حصیر بافی انواع وسایل استفاده کرد.
- سوف که یک نی سوزنی توپر در مناطق مردابی بوده و پس از خشک شدن برای حصیر بافی آماده است. استفاده از این نی‌ها به عنوان پود برای بافت با دستگاه کاربردی است.
- کنف به صورت مخصوص برای رشته حصیر بافی تولید و برداشت می‌شود. زمان برداشت این گیاه آن موقع است که به صورت ساقه و برگ زرد و تخم سیاه در آمده و پس از آن تا چند روز نیاز به صبر برای پژمرده شدن کامل دارد. در مرحله بعد برای مدتی گیاه را در آب برکه یا مرداب برای کندن پوست قرار می‌دهند و پس از کندن پوست، برای خشک شدن آویزان می‌کنند. در بافت با دستگاه از این گیاه آماده به عنوان تار استفاده خواهند کرد.
- لی یا گالی از دیگر نی‌هایی است که در نواحی مرداب رشد می‌کند و برای حصیر بافی البته به جز حصیر بافی زیرانداز مناسب است.
• کلوش یا ساقه برنج از گیاهانی است که پس از برداشت محصول می‌توان از آن در حصیر بافی انواع وسایل استفاده کرد
در جنوب کشور به دلیل وجود آب و هوایی گرم، الیاف طبیعی که برای حصیر بافی یا آموزش بافت سفره حصیری، سبد، ظروف و زیرانداز و غیره استفاده می‌شود را می‌توان به عنوان برگ درخت خرما و نی‌های باتلاقی مثال زد. الیاف طبیعی برای حصیر بافی در جنوب کشور عبارتند از:
بیشتر بخوانید:بهترین فرش ایرانی کدام است؟
- کرتک یک نی باتلاقی بوده که به دلیل انعطاف و بلندی مناسب، بسیار برای حصیر بافی استفاده می‌شود. نی‌های کرتک را در زمان مناسب می‌چینند و با جدا کردن برگ آن‌ها، با ایجاد برش‌های طولی و کوبیدن نی تبدیل به نوارهایی مناسب برای حصیر بافی می‌کنند.
- برگ نخل دار یک الیاف طبیعی با استحکام مناسب برای حصیر بافی است که کاربرد آن در جنوب کشور برای بافت انواع وسایل دیده می‌شود.
• کرتک یک نی باتلاقی بوده که به دلیل انعطاف و بلندی مناسب، بسیار برای حصیر بافی استفاده می‌شود
بررسی روند آموزش بافت سفره حصیری
به طور معمول می‌توانید سفره‌های حصیری را در اکثر خانه‌های ایرانی به عنوان یک وسیله کاربردی برای قرار گرفتن روی میز، زیرانداز و حتی زیر ظروف و بشقاب‌ها ببینید. حتی در برخی خانه‌ها از این محصول به عنوان تزئین نیز استفاده می‌کنند که با تناسب رنگ‌های مختلف، جلوه زیبایی به منزل می‌بخشد. آموزش بافت سفره حصیری و استفاده از آن بسیار توصیه می‌شود؛ زیرا سفره‌های پلاستیکی که امروزه از آن‌ها در منازل و مهمانی‌ها استفاده می‌کنند، عامل آسیب زننده‌ای به محیط زیست هستند اما با استفاده از سفره با بافت حصیری می‌توانید به راحتی در کنار مراقبت از محیط زیست، جلوه و روح را برای منزل فراهم آورید.
به طور معمول می‌توانید سفره‌های حصیری را در اکثر خانه‌های ایرانی به عنوان یک وسیله کاربردی برای قرار گرفتن روی میز، زیرانداز و حتی زیر ظروف ببینید
روند آموزش بافت سفره حصیری و سایر محصولات این حوزه مثل گلدان، تابلو، زیرانداز و غیره به شرح زیر است:
بیشتر بخوانید:آشنایی با جدیدترین مدل قاب تابلو فرش
- در قدم اول لازم است تا مواد اولیه برای بافت را تهیه کنید که به راحتی در بسیاری از فروشگاه‌های صنایع دستی هر شهری یافت می‌شود. نمونه‌های مصنوعی موجود در این فروشگاه جایگزین مناسبی برای مواد طبیعی هستند.
- در مرحله بعد انتخاب ضخامت درست برای نوارهای حصیر بافی ضروری است. به طور معمول حصیر بافی با حداقل دو وزن بافت به صورت نوارهای ضخیم و سنگین‌تر برای بافت اسکلت و ساختار اصلی و نوار رشته‌ای نازک و منعطف برای بافت به دور اسکلت اصلی و ایجاد شکل انجام می‌شود.
- در صورتی که نوارهای خریداری شده انعطاف لازم را ندارند، می‌توانید به راحتی آن‌ها را خیس کرده و در پارچه‌ای مرطوب قرار دهید. این کار برای شما میزان لازم برای انعطاف و نشکستن الیاف را ایجاد می‌کند که می‌توان به راحتی آن را تست کرد. مدت زمان خیساندن چوب یا نوار‌ها در آب به ضخامت آن‌ها و دمای آب بستگی دارد و می‌تواند تغییر کند.
- حال که به حالت دلخواه از نوار‌ها برای بافت دست پیدا کرده‌اید، می‌توانید بافت‌های مختلف را به کمک آن شروع کنید. روش‌های مختلفی برای بافت وجود دارد که به صورت‌های مارپیچ، دیوار سازی، جفت شده و غیره هستند و بسته به اینکه شما چه طرح و نقشی را در ذهن از سفره حصیری دارید، می‌توانید از آن‌ها استفاده کرده به نقش دلخواه برسید. حصیرها به شیوه تار و پود در رو و زیر ترکه برای نواحی صاف، به صورت عمود بر هم بافته خواهند شد. در صورتی که قصد ایجاد لبه در حصیر بافی را دارید، باید از حصیرهای مورب و یا تارهای جدید و حلقه‌ای استفاده کنید.
- با نزدیک شدن به اندازه و قطر دلخواه از سفره، نوبت به تمام کردن بافت لبه‌ها و کناره‌ها برای به پایان رساندن کار است. بافت نواحی آخر باید به گونه‌ای انجام شود که به راحتی باز نشود یا ساختار آن به هم نریزد. شیوه فرو رفتن نی‌ها در بدنه اصلی جدا از روشی که برای پیچاندن و گره زدن نی‌ها استفاده کرده‌اید، باید به صورتی باشد تا از سفت و ایمن بودن آن اطمینان کامل حاصل شود.
• با نزدیک شدن به اندازه و قطر دلخواه از سفره، نوبت به تمام کردن بافت لبه‌ها و کناره‌ها برای به پایان رساندن کار است
ابزارهای اولیه برای ایجاد بافت حصیری
چند ابزار وجود دارند که می‌توانند به شما در ایجاد و آموزش بافت سفره حصیری و انواع محصولات حصیر بافی دیگر کمک کنند:
- قیچی و چاقو برای برش گیاه، الیاف یا چوب در رسیدن به اندازه مد نظر
- درفش در شکستن، تکه یا سوراخ کردن چوب‌ها
- خط کش متری برای اندازه‌گیری
- چسب برای محکم شدن چوب‌ها به هم و چسباندن آن‌ها
- آب و ظرف مخصوص برای خیس کردن چوب‌ها و رسیدن به انعطاف مد نظر
- چراغ الکلی با گاز برای از بین بردن پرز‌های ایجاد شده در حصیر بافی
- رنگ‌های طبیعی و شیمیایی برای ظاهر بهتر در بافت
- کاغذ یا مقوا برای رسم طرح اولیه و ایجاد قالب
با تهیه مواد اولیه و ابزارهای در دسترس می‌توانید به راحتی برای بافت انواع محصولات حصیری اقدام کنید
کلام آخر
حصیر بافی از هنر‌ها و فعالیت‌های دیرینه در بسیاری از کشورهای آفریقایی و آسیایی است که در ایران نیز به عنوان یک منبع درآمد در شمال و جنوب کشور رواج زیادی دارد. این هنر به شیوه‌های مختلفی با توجه به نوع مواد اولیه به کار رفته در آن انجام شده که در تولید و آموزش بافت سفره حصیری، سبد، گلدان، زیرانداز و غیره به کار می‌آید و رنگ‌ها و طرح‌های مختلف، در کنار کاربردی بودن آن، جلوه‌ای از زیبایی را نیز فراهم می‌کند. با تهیه مواد اولیه و برخی از ابزارهای در دسترس می‌توانید به راحتی برای بافت انواع محصولات حصیری اقدام کرده و از آن‌ها در زمینه‌های مختلف و حتی به عنوان یک کالای تزئینی بهره ببرید.
سوالات متداول
- حصیر بافی در ایران در چه مناطقی انجام می‌شود و دلیل آن چیست؟
به دلیل در دسترس بودن راحت‌تر مواد اولیه حصیر بافی در شمال و جنوب کشور، بیشتر حصیر بافی را در این مناطق می‌بینیم.
- چند دسته‌بندی برای حصیر بافی وجود دارد؟
ترکه بافی، چم بافی، مروار بافی، کپو بافی، بامبو بافی و… انواع مختلفی از دسته‌ها برای حصیر بافی است.
- چه محصولاتی را به کمک هنر حصیر بافی می‌توان تولید کرد؟
انواع سبد‌ها، ظرف‌ها، سفره، زیرانداز، گلدان و غیره توسط هنر حصیر بافی تولید می‌شود.
- چرا برای آموزش بافت سفره حصیری و سایر کالاها و حصیر بافی مختلف الیاف‌ها را در آن خیس می‌دهند؟
از آنجایی که نبود انعطاف در الیاف سبب شکستن و سخت بافته شدن حصیرها می‌شود، آن‌ها را برای مدتی در آب قرار می‌دهند تا به انعطاف دلخواه برسند.
دیدگاهتان را بنویسید